Читать онлайн «Пабуджаныя»

Автор Генрих Далидович

Генрых Далідовіч

ПАБУДЖАНЫЯ

Раман

Падрыхтаванае на падставе: Генрых Далідовіч, Пабуджаныя. Раман, — Мінск: Мастацкая літаратура, 1988. — 567 с. , [4] л. іл.

ISBN 5-340-00012-5

Copyright © 2013 by Kamunikat. org

Частка першая

ВЯСНА, ВЫПАКУТАВАНАЯ ЗА СТАГОДДЗІ

Мы належым да народу,

Што ад свету да заходу

Кожны з гора ўтрое гнецца,

Аднак гору не даецца.

Крыжам ляжа ў крыві ўласнай,

A ўсё ж верыць зорцы яснай.

Наш народ наўздзіў трывалы!

Шмат прыдбаў чужынцам славы...

Аб сабе адно забыўся,

Толькі вось цяпер збудзіўся...

Цётка

Брацця! Ці зможам грамадскае гора?

Брацця! Ці хваце нам сілы?!

Максім Багдановіч

РАЗДЗЕЛ ПЕРШЫ

1.

Чалавек ішоў адзін.

Шмат людзей — шукальнікаў шчасця i прыгод, наймітаў, валацуг, паломнікаў, салдат, старцаў i яшчэ нямала хто — рана-позна вяртаецца да бацькоўскага дома, але кожная жывая душа мае свае сцежкі-дарожкі, радасць i гора, сваё наканаванне.

Чалавек крочыў вуліцай па Засценку лютаўскай позняй часінаю. Родная веска, дзе ён ca сваіх дваццаці пяці вёсен пражыў дваццаць дзве (апошнія, лічы, тры гады тут не быў), сустрэла яго ўзбуджанай цемнатою, знаёмым прыемным дымам з комінаў, скупым, але вабным святлом з вокнаў, блізкімі i далёкімі чалавечымі галасамі ды маўклівай радасцю — ад яе аж захлыналася яго яшчэ маладое, але ўжо спакутаванае сэрца. Адлучка, на першы погляд, кароткая, нейкіх там пару гадоў, а на самай справе доўгая, спусташальная (за гэты час быў спачатку ў запасной вайсковай часці за Вільняю, а пасля — на Паўночным фронце i ў сібірскім шпіталі), усё ж не здолела агрубіць яго чулую душу, знішчыць у ёй пяшчотнае.

Падышоў на Сяле да хаты Сцяпана Супраневіча, адчуваючы, як часцей заштуршкавала сэрца: роўна тры гады таму, у лютаўскія марозныя вечары, ён пачаў праводзіць адгэтуль дадому тую, якая паланіла яго. Як нядаўна i як ужо даўно тое было! Не то ява, не то сон! I калі быў у акопах, i калі чапляўся за жыццё ў шпіталі, i вось цяпер, вярнуўшыся ў родную вёску, было ўсцешна, а заадно i балюча ды крышку сорамна пры ўспаміне пра Зосю, іхняе каханне: чамусьці сваё мінулае ўспамінаеш не толькі з лёгкаю ўсмешкай ды з радаснай уцехаю, а найчасцей — са шчымлівым сорамам ды болем. Цешыўся, што ўсё тое маладое не прымроілася, а было на самай справе i грэла сэрца, як можа грэць усё светлае i пяшчотнае, саромеўся, бо часамі няўдала паводзіўся, памыляўся, а то i ўвогуле вытвараў усялякія дурноты, а боль адчуваў ад вялікай страты: якое ні было шчырае, моцнае тое каханне, а любімая дзяўчына дасталася не яму, a іншаму, хірляваму Віцю Гарбацэвічу.

Гэтай суботняй часінаю ў хаце Сцяпана Супраневіча было цёмна i ціха — можа, цяпер у каго іншага збіраюцца маладыя, а можа, спрадвечныя янкавінскія вячоркі, попрадкі, забавы, адным словам, гульбішчы ўжо звяліся: ці да смеху, любошчаў, гуляў, калі трэці год спусташае свет, людскія душы вайна?

Не запыніўся, рушыў далей па Сяле i, падыходзячы да хаты Сцяпанавага стрыечнага брата, Юзіка Вайтковіча, прыемна здзівіўся: вузкі двор, невялічкі гародчык асветленыя, а з нізкай, з адным акном ад вуліцы хаты чуецца вясёлы гоман, смех. Значыць, старыя завядзёнкі не зніклі, а па-другое, падраслі Юзікавы дочкі — вячорнікі пачалі збірацца ўжо тут. Шумлівыя сходкі будуць да таго часу, пакуль гаспадаровы дзяўчаты не выйдуць замуж.