Читать онлайн «Гліна. Камень. Жалеза»

Автор Алесь Разанаў

Гліна

1 Ніцма ляжыш I ў глыбокім сненні Хаваеш сваю душу. Загавару з табою — Адкажаш, Але не пачуеш. Рукою цябе крану — Запомніш, Але не ўбачыш. Ты ў самым пачатку часу, Дзе Бог Разрознівае-разасабляе Свае раўнаісныя іпастасі — Жыццё і Смерць. 2 Няма ні набытку, Ні страты. Насенне чакае Сваёй пары — Замкнёнае ў сховішчах сэнсу. I не спяшаецца прыгажосць Сабрацца У келіху кветкі. Магчымасць шукае сябе, Даючы Гліне Свае найменні. 3 Чакае, Што з ёю нешта адбудзецца, Але не ведае — Што. Хоча, Каб тое, Чаго чакае яна, Адбылося, Але не можа даўмецца, Адкуль яно можа ўзяцца, Калі няма яго ў ёй Цяпер. Што ні трапляецца ёй, Адпускаецца неахвотна. Растворана ў ёй Магічная сіла, У ёй Прадугадваецца жанчына. 4 Усе пакідаюць у ёй Свой след — Нібы пазначаюць месца, Куды вярнуцца. Але не вяртаюцца. Гліна: Адзіная спадарожніца, Для якой Ніхто не бывае мінулы. 5 Не хоча, Каб яе бачылі I разумелі, Але сама хоча бачыць I разумець. Яшчэ ўсё магчыма — Яшчэ Сіла не варагуе з сілай I не смуткуе па смерці. Яшчэ Слова само сябе чуе, А вобраз — Бачыць. Размова пра н е ш т а, Што доўжыцца з веку ў век, Але не можа ні скончыцца, Ні пачацца. 6 З радовішча сну Абуджаецца, Каб нарэшце Прачнуцца нечым Альбо сабой. Вада забірае, Агонь збірае, I думка знаходзіць у ёй Сваё падабенства. Цяпер сцеражыся, Каб не памерці Раптам. 7 Захоўваешся ў цяні Усіх рэчаў I ўсiх iстот I ў сабе Захоўваеш сэнс, Iм яшчэ не вядомы. Каб насампраўдзе Прысутнiчаць кожны раз тут, Даецца, Быццам сляпому доказ, Сама сабе Ў рэчах і ў постацях Рэчаіснасць. А гліна Усё пераконвае ўсіх, Што можна Бачыць не гэтак, Што можа Усё быць інакш. 8 Нешта сабралася I разышлося, Але засталося ў памяці Разам. Нібыта і ёсць яна I нібыта Яе няма. З іншага часу I з іншай прасторы: Калі да яе набліжаешся — Адступае, Калі адступаешся ад яе — Трымае. Памяць, Якая нікому ўжо не належыць, Але якой належаць Усе. 9 Паволi альбо раптоўна Мы адхiляемся Ад задумаў, Якiя хацелi Спраўдзіцца намі, Калі не чуем, Ці адгукаецца наваколле. А самае простае, На што не звярталася ўвагі, Спраўджваецца цяпер I застаецца заўсёды. Блукае, Шукаючы павадыра, У гліне навобмацак Сонца. 10 Упісаная ў прастору, Абжытую ўсімі, I ўсім свая, Усталёўваешся ў адлегласць, Якой немагчыма парушыць, Каб апынуцца З далёкім побач, А з блізкім яшчэ бліжэй. Безліч нераспазнаных Сузор’яў Спластоўваецца ў табе I раствараецца мноства Млечных Шляхоў Невядомых. Ціхмяна ляжыш, Утуліўшыся ў глыбіню, Галактыка Iншага вымярэння. 11 Пад чорнай карою глебы Белы хлеб плоцi. Не памятае, Цi, як зерне, Апала яна з вышыні, Ці ўзышла з глыбіні, Ці проста Тут затрымалася выпадкова. Дух, Што стаў плоццю, Але перастаў быць Духам. 12 Любіць, Каб яе лашчылі, Песцілі, Бралі ў рукі. Тады яна ажывае, Тады яна робіцца Чуйнай і паслухмянай I вучыцца разумець Чалавека. Можа, чакае, Што ён Вылепіць з яе тое, Чым сам дагэтуль Яшчэ не здолеў зрабіцца, Ці, можа, Наадварот, Вернецца ў яе лона — I свет Нанава стане райскім. 13 Галеча Цябе ачышчае, Спакой прасвятляе. Аблокi Спыняюцца над табой, Ручаi Хочуць завесці З табой размову. Празрыстая для сябе, Зацемненая для старонніх, Яднаеш Выток і суток, А сама Застаешся на месцы Сам-насам з усімі — Выйсце, Замкнёнае нацянькі. 14 Перацякаеш З самое сябе У сябе самую. Няспынны кругазварот Унутры Адсутнай прасторы, Дзе думка, Калі яна пранікае Ў прычыну I асягае вынік, Знаходзіць, што страчваецца,— Рэчаіснасць. А рэчаіснасць Распазнае, што яна Насампраўдзе ёсць У несупыннай сустрэчы З сабою Іншай. 15 У нетрах зямлi Выспяваеш паволi. Чакаючы, Што ў чалавеку Выспее думка, Якая цябе зразумее. А ён Жыве нараджэннем і сконам I тужыць, Што гэта — Усё жыццё. 16 Злучае I прымушае трымацца Разам, Нібы слепата — сляпых, Постаці рухаў I думак. Навобмацак, Але мякка, Нібы знутры Звыклых паводзінаў Імі кіруе Не бачны ім павадыр. Такі неймаверна далёкі Заблытаны шлях Да мэты, Якая заўсёды Тут. 17 Выводзіш Свой самы вялікі твор — Чалавека — Увесь яго век З нятоеснага вымярэння. Табе пярэчаць Найменнi i вобразы, Што чалавек I адпаведны ім, I вядомы. А ён, Жадаючы жыць, Пакідае I ўсё не пакіне ніяк Сваю заўчасную вечнасць. 18 Маланка Стараецца рассвятліць Тваю сутонлівую светлыню I выклікаць сілу, Якая ў табе пагасае, На спрэчку. Пярун Уладарна загадвае, Каб ты ўклала Сваю нямую душу У споведзь. А дождж Прытуляецца да цябе I просіць, Каб ты даравала Маланцы Яе слепату, А перуну — безразважнасць, I не Дазволіла свету Знікнуць. 19 У спратах зямлi: Бярэшся I ўсё адно Пакiдаешся без увагi. Неба То прасвятляецца, То хмурнее. Сцежкі Сыходзяцца разам I зноў Разыходзяцца па паверхнi. Ты зазіраеш Мне ў памяць — I ў ёй Знаходзіш утоенае I ад мяне самога. Адвечны скарб — Які ўсім відаць, А нікім Знайсціся не можа. 20 Нібы абсяг Рэчаіснасці нераспазнанай Паказвае думцы, Кудою думаць I як разумець,— Увесь час Забараняюць I дазваляюць Нам акалічнасці нешта. У намаганнях Гартуецца моц I, каб дзейнічалі, Вымагае. А тое, Што мусiць адбыцца з намi, Само настае I само вытлумачваецца, Як глiна У кожным днi. 21 Рэчы ўкарэньваюцца У карысць I, што паўтараецца тут, Вартуюць. Усіхняя і нічыя, Не рупішся аб ураджаі I не адрозніваеш, Дзе — восень, А дзе — вясна. Адпаўшы ад неба, Але не супаўшы з зямлёю, Вучышся быць паслухмянай таму, Што не мае Абгрунтавання. 22 Бясконцая колькасць Абліччаў З цябе вынікае, А ты Не супадаеш з ніводным. Ні з кім не ваюеш, Не хаўрусуеш I не адстойваеш сваёй праўды. Але звяртаюцца да цябе, Урэшце, Усе абліччы Па канчатковае высвятленне: Што значаць яны, Калі яны ёсць, I што яны будуць значыць, Калi iх не стане? 23 Бесперастанку Вяртаецца да цябе Наваколле, Як рэха, Якое акрэсліла круг I ўвабрала, што ў крузе,— I постаці дрэў, I гурму будынкаў, I ўвесь краявід,— Але ўжо не можа, Вяртаючыся, знайсці, Адкуль яно ўзнікла I з кім Мае супасці... Далучаная да наваколля, Шукаеш з ім разам Нешта — Што не адшукваецца, А ёсць. 24 Імгла: Ні святло, ні цемра. Замкнуліся вочы, Што бачылі I разумелі ўначы, А вочы, Што бачаць удзень, Не спяшаюцца адамкнуцца. Такая наша пара — Між колішнім I наступным. I самай відушчай У гэтай пары Абвяшчаецца гліна. 25 Рухавая, Як вада, I непарушная, нiбы камень, Ці толькі яшчэ Падаешся да небакраю, Ці ўжо вярнулася — I небакрай Ператварыла ў сваю прыкмету? Вандруеш са стану ў стан I, што пакідаеш, Маеш Сваім набыткам. 26 У гліне сляды: Не лучацца між сабою Нічым, Апроч гліны. Хіба распазнае сябе Той, хто ідзе, У сваіх слядах? А той, хто жыве, У тым, кім ён жыве? Але зноў і зноўку Упісваюцца сляды У вечную гліну, А гліна — Ў нявечнага чалавека. 27 Не піў — А яе паіў малаком, Не еў — А яе карміў хлебам, Каб абудзілася, Каб ажыла I сказала с л о в а, Якое людзi згубiлi, Калi захацелi ўзысцi Нацянькi да Бога. Ела мой хлеб, Піла маё малако, Але каб сказаць — Не сказала нічога. Зноўку замкнулася ад мяне, Зноў адхінулася — Ці то ў здзіўленні, Ці то ў расчараванні,— Нібы яна Мне прызналася ў нечым, А я не здолеў пачуць. 28 Не прадаецца — Бы золата, I не купляецца — Нібы срэбра. Усюды знаёмая ўсім, Ні ў кога Не выклікае ні зайздрасцi, Ні захаплення. Хінуся да гліны: Не купіць I не прадасць, Але навучыць справе.

29 З таго боку часу Доўжышся да мяжы Гэтага дня I хвіліны гэтай. I запаўняеш сабою Усе прагалы, Разломы, Разрывы, Расколiны, Што раз’ядналi Адказ i пытанне, Прычыну i вынiк,— I з цягам часу Нас прысвячаеш У шлях. 30 Бы пераможаная, Ляжыш пад нагамі У кожнага ваяра, У кожнага заваёўцы. Бурацца вежы, Руйнуюцца гарады, Гінуць дзяржавы, Якія былі аздобай I гонарам свету — I ты іх бярэш У сваё бязмежжа, Але не становішся Ні знакамітай, Ні зруйнаванай. I гэтак Заўжды. 31 Разломіцца раптам Зямная кара — I ў разломе З’явіцца голае цела Гліны. Нібыта ўва мне самім Убачылі вочы нешта, Што забаронена бачыць — Уражваюся, Што я ёсць I бачны Зоркам i глiне. 32 Наносішся кропкамі, Рысамі I кругамі На рукі, На твар, На грудзі. Датворваеш, Дамалёўваеш чалавека, Упэўніваеш яго, Што ён дужы, Разумны, Прыгожы I блаславёны Богам. Але калі ты сціраешся — Чалавек Губляецца ў акалічнасцях I ўяўленнях I скардзіцца Богу, Што той Ад яго адступіўся. 33 За курганамі Свеціцца і не блякне Далечыня. Сцежкі знайшлі, Куды слацца, I болей не ўводзяць у зман Вандроўцаў. Мінуў Спякотлівы дзень, А вечар Не надышоў. Пара Знаходзiць паразуменне З глiнай. 34 Пусцеюць радовішчы, Рэкі Спрабуюць цячы назад. Безгалоса Выстройваюцца тысячагоддзі Адно за адным, Ды нічым Не могуць дапамагчы I парадзіць нічым не могуць Гэтаму крайняму дню, Гэтаму крайняму году. I толькі гліна Бярэцца правесці Па-над прадоннем Сваёю дарогай Пакінутага чалавека. 35 Ты дазваляеш Рабіць з сабою Усё, Што надумае чалавек I што здолее,— Нават Бога. Ужываешся ў вобраз, Якім чалавек надзяляе Таго, Хто мусіць яго зразумець Глыбей, чым ён сам. Услухоўваешся ў таямнiцы, У якiх чалавек адкрывае Сябе перад тым, Хто сам Найвялiкшая таямнiца. I застаешся ўсё роўна Сабой — Спрадвечнай магчымасцю Быць інакшай. 36 Па рэках крыві Цячэш У інакшыя далячыні. I, прысвячаючы чалавека У немінучую смерць, Прысвячаеш У немінучую неўміручасць. Апошняй праводзіш I сустракаеш Першай. 37 Збочваем: З бальшакоў На патайныя сцежкі, Каб забароненае забрала У нас нямогласць, А даравала моц. Гліну, Якая адольваецца, Мяняем На гліну, Якая паволі, Але няўхільна, Адольвае нас. 38 Накрэслiваю на глiне Знакi, Узоры, Вобразы — I яны З яе выпаўзаюць, З яе вылятаюць, З яе выходзяць, Яе пакідаючы, I пачынаюць Адно за адным паляваць. Калі сустракаюся з імі У наваколлі, Яны пужаюцца, Уцякаюць, Злуюць, Быццам яны Насампраўдзе жывыя, Быццам яны Насампраўдзе — Я н ы. 39 Змена, Што ўсё перайначвае, А сама Застаецца нязменнай. Сабранае траціцца, I рэчаіснасць Разгортваецца ў здагадку, Каб адшукацца З таго боку слоў. Вяртаюся ў заўтра, Дзе гліна значыць Болей, Чым постаці Уздоўж перыметру Сцен. 40 Штодня сустракаемся I штодня Марым аб нейкай iншай — Тут немагчымай — Сустрэчы. Дрэвы Нас памятаюць, А гліна Вядзе да свайго небакраю, Дзе Бог Не будзе адрознівацца Ад чалавека I жыццё — Ад жыцця. 41 У глыбіні — пласты, А тут, На паверхні, Звініць сцюдзёны ручай I вецер Вагае галіны дрэў, I прастора Не мае мяжы... Але апынаецца паступова Тое, што мучыць і радуе, Вабіць і засмучае, Ў мінулым, I апынаецца ўсё бліжэй Чалавек ля гліны. 42 Нібы ўбіваюцца ўглыб Апоры, Калі будуецца дом, З глыбiнi Праступаюць задумы, Каб неўзабаве Звязацца ў цэласны тэкст, Як глiна. Прысутнічаеш незаўважна У кожнай развазе, А заўважаешся — I прастора Страчвае рыштаванні: К у д ы і а д к у л ь. 43 Прыклейваешся да чаравікаў, Да рук, Да слоў, I як бы далёка Хто ні заходзіў, Не дазваляеш яму Адысці назусім I зрабіцца Староннім, Чужым, Абыякавым да мясціны, Табою асвечанай. Нават Не думаючы пра цябе, Табе прысягаюць людзі, Што будуць памятаць пра цябе Да скону. 44 Моцай, Якую ўкладаем у рэчы, Каб імі валодаць, Рэчы Трымаюць нас. Мiж сабой Згаджаемся, Узгадняемся, I вiтаем Адно аднаго пры сустрэчы. Але глыбіня Ад нас адступаецца I закрываецца Тоўшчай паверхні. I толькі гліна — Каб мы не згубілі сябе дарэшты — Свеціцца, Як ліхтар. 45 Знаходзіць сама ў сабе Безліч рэчаў, Але самую сябе Губляе. Згадвае мноства імёнаў, Якія даюцца ўсяму, Што ўзнікае, Але сваё забывае. Калі настае — Мінае, Калі становіцца нечым — Перастае быць Н і ч ы м. I тады У рыбін і птушак Выпытвае шлях Дадому. 46 Прысутнае вабіць Вока I вокам засвойваецца: Адлегласць Мiж тым, што знадворку, I тым, Што ўнутры. Прамень Напружанага спасціжэння Прыцягвае і адпускае Прадмет — I прадмет Пачынае распазнаваць Адлегласць, А ў ёй Прысутную гліну. 47 Збан зберагае, Што маецца ў ім, I, што маецца ў ім, Спаражняе. Нібыта завязь у плод — Няўзнак Будучыня перайшла У мінулае: Ува што Пярэйдзе мінулае? Тут нас ужо няма, Але ўжо Праявілася гліна. 48 Што ні здараецца з намі, Здараецца як бы не з намі — А з некім. Спяваюць раніцай птушкі I дрэвы Шапочуць лістотаю, I бялее Так блiзка, Але к у д ы нам ужо Немагчыма патрапiць, Глiна. Нас перайначвае вынік, Аднак заўсёды Мы застаёмся прысутнічаць Некім ці нечым Побач з мінулым, Якое было Ц я п е р. 49 Не намагаешся спрасавацца У крамянёвую моц Ці рассыпацца ў пыл... Мудрацы Табе давяраюць Свае развагі — Не для таго, Каб з імі Застацца ў вяках, А каб высветліць праз вякі, Дзе думка Распазнавала праўду, А дзе памылялася... Доўжышся, як жыццё, Нікому не прыналежная, I ўсё роўна Усім свая. 50 Не хочаш Дужаю быць I не можаш слабою. Ты не пярэчыш Богу, А свет Табе не пярэчыць. На шалях Унутранай раўнавагi Узважваеш Паражнечу I Паўнату I нікому Не прызнаешся, чаму Не пераважвае шаля Шалі. 51 Паставай, Якой аб’яўляюся т у т, Шукаю сябе самога... Ці месца, Каб спраўдзіцца?. . Гліна Тлумачыць пісьмёны Забытых стагоддзяў, А я і м а ё Засвойваюць сінтаксіс Паразумення. Нямое, Нікім не адмененае, Змаганне Паміж паверхняй I глыбінёй. 52 Нашча: Рыхтуешся да пары, Калі сэнс табе скажа: «Збудзься!. . » Страшыць I кліча адначасова Нязнанае прызначэнне. Штораз Ахвяруеш сабой — I гэтак Наноў заваёўваеш Свет. 53 Сведчыш пра цэласнасць, Да якой Нічога нельга дадаць I адняць ад якой Гэтаксама нічога нельга. А мы Разумеем паглядам I думаем дотыкам I адкладаем на потым сябе, Каб зноў Бясконцае мноства разоў Вяртацца. 54 Творыцца паступова У целе гліны Цела быцця, А ў ім, Калі яно створыцца,— Цела думкі, А ў ім, Як яго сарцавіна,— Цела святла: Драбіна, Якая вядзе Да Бога. Пільнуеш свой час I сама Няўзнак адымаешся, Але ўсё роўна Заўсёднай апораю Застаешся. 55 Тоесны Нечаму іншаму, Чым таму, Кім існую, Ад рэчаў Скіроўваюся да гліны — Жывы, Але мёртвы, Да мёртвай, Але жывой. I болей нікога няма I нічога няма: Адно перад тым Як сустрэцца — Р о с т а н ь, Адно перад тым Як расстацца — С у с т р э ч а. 56 Перамагаеш Без перамогі, Дзейнічаеш Без учынку, Жывеш Без жыцця. Паміж назоўнікам і дзеясловам Сутонішся ў спраўджаным I світаеш У тым, што спрабуе Стацца сабой,— Часціна Iнакшай мовы, Што не засвойваецца, Як назоўнiк I як дзеяслоў. 57 Паклікала — Але не назвалася. Уначы, У цьмянай размове З нераспазнаным, Я ўпэўніўся, Што не памру, А памяняюся месцам З нераспазнаным. I стаў чакаць, Калі развіднее, А развіднела — Убачыў мёртвую гліну I прачытаў уголас Яе імя. 58 Калі дакранаюся да яе, Яна Нешта інакшае ўжо, Чым гліна. Усё, Што збылося,— Знікла. I што не збылося — Знікла. Няма ні жывых, Ні мёртвых, Ні пераможаных, Ні пераможцаў. I толькі страла У нерухомай пространі гліны Ляцiць З пачатку ў канец. 1994